Het kerkgebouw te Montfoort

Van het vroegste kerkgebouw is weinig bekend. Dit kerkje stond volgens de overlevering op Heeswijk. Waarschijnlijk is dit omstreeks 800 verwoest door de Noormannen. In de tiende eeuw begon de bisschop van Utrecht met de wederopbouw van de kerken en kapellen.
In 1302 wordt in de oorkonde gesproken over de kerk in Montfoort. De stichter van Montfoorts kerk is burggraaf Hendrik III geweest. (met o.m. als doel het patronaatsrecht te verwerven) Dit hield in: een vinger in de pap bij: de benoeming van de pastoor, beheer over de geschonken goederen, aanstellen kerkmeesters enzovoort.
De kerk is oorspronkelijk gewijd aan evangelist St. Jan (Johannes). De eerste pastoor heette Wilhelmus van Ysselstein.

Het gebouw
Het oorspronkelijke bouwwerk is rond de 15^e eeuw verbouwd tot eenbeukige kerk. Kort daarna volgde een verbouwing tot de huidige vorm. De toren had vroeger drie omlopen. De bouwstijl wordt Hollandse gothiek genoemd.

Reformatie
De beeldenstorm is Montfoort voorbij gegaan. Wel is de kerk op last van Gedeputeerde Staten van Utrecht gezuiverd van beelden en altaren. Eén beeld is in de sloot terecht gekomen en siert thans de RK kerk.
De hervorming van Montfoort is van bovenaf opgelegd. Pas in 1583 werd de eerste predikant benoemd.

Kerkbrand
Op 28 maart 1629 sloeg de bliksem in de toren van de kerk. De vonkenregen viel over kerk en stad. De kerk werd in de as gelegd en 72 woningen ondergingen hetzelfde lot.
Ook verbrandden er 13 hooibergen, 2 oliemolens, 6 boerderijen, 6 bakhuizen en schuren
De schade aan de kerk was enorm: klokken, uurwerk, orgel, koperen kronen, dak, balken, stoelen, banken, gebrandschilderde glazen, alles was verbrand.
Mede door verkoop van kerkelijke goederen, gedwongen belastingen en overheidssubsidies werd de herbouw/restauratie gestart.

Kansel
De kansel is gemaakt door Jan Oudhuizen en dateert uit 1670. De kansel wordt gedragen door vier arenden (kosten f.100,-) Waarschijnlijk heeft hij ook het doophek gemaakt.
De oude statenbijbel is enkele jaren geleden gestolen.

Het schot
Het koor van de kerk is afgescheiden van het schip. De oorzaak ligt in het feit dat de R.K. bevolking aanspraak maakte op de kerk. De kerk was van hogerhand toegewezen aan de hervormden. De rooms katholieken wensten echter in de grote kerk te kerken omdat hun eigen kerk veel te klein was en het aantal gereformeerden maar gering was. (300 tegen 1760 leden)
Voorstel was de kerk in tweeën te delen d.m.v. een muur. Het koor voor de hervormden en het schip voor de roomse gemeenschap.
In 1810 werd besloten wordt de grote kerk definitief toe te wijzen aan de hervormden en de RK hun eigen kerk te laten behouden.

Tijdens de restauratie van de dorpskerk in Linschoten bleek aldaar de koorafscheiding na de restauratie overbodig, en men besloot het produkt aan Montfoort te slijten. Onze eigen wetsborden hangen nu in Linschoten. Uiteraard doet het schot aan de bouw van de kerk geen recht, en verstoort de harmonie in de bouwstijl. Bovendien werd het wetsbord in Linschoten gelijk met het nieuwe Meere orgel geplaatst (waarvan alleen de kas nog resteert) zodat historisch gezien Linschoten dit bord behoort te plaatsen.

Toegangsdeur noordkant
De houtverbindingen zijn in de vorm van mensenhoofden en vissen gemaakt.(deze deuren dateren nog uit de tijd van voor de grote kerkbrand)

De hoofden
Centraal in de kerk(kruis) ziet men bovenin de kerk gebeeldhouwde hoofden
Het stellen de vier evangelisten voor. Volgens anderen vier burgemeesters van Montfoort.

Pilaren
Deze zijn van het Brabantse type
De beschadigingen van het sierwerk (bladeren) is een gevolg van de kerkbrand in 1629 en is goed waarneembaar.

Lezenaar op het doophek
Deze dateert uit 1725 en wordt heden ten dage nog door de voorlezer in de kerkdiensten gebruikt

Klokken
Er hingen in de kerktoren 3 klokken
De eerste (toonhoogte d1) is nog aanwezig (met wapens van de van Merode, Barbacon en Sas)

Als randschrift staat psalm 150: 5 en 6. De diameter van de klok is 147 cm.

deze bel is verkocht aan fa Eijsbouts in ruil voor een nieuw uurwerk

De tweede uit dezelfde tijd (1630) was gebarsten, hing 100 jaar buiten gebruik in de toren en is in 1913 verkocht om er een nieuw uurwerk van te betalen (de bel woog 1500 kg)
De derde klok (850 kg) is hergoten in 1927 maar door de Duitsers in 1943 gestolen.

kerkzegel (zie ook de website Godsnaam.be) http://www.godsnaam.be/opmerkelijk/montfoort/montfoort.htm

Het is niet meer te achterhalen van welk jaar het kerkzegel dateert. het zegel stelt een kasteel voor met daarboven de naam Jahweh. Er om heen staat : De Naam des Heeren is een sterke toren
denk dan even aan Montfoort (Mont fortis= onze burcht) , dan is de herkomst geen vraag meer.

grafzerken:
In de gehele kerk vinden we grafzerken. De oude gewoonte om in de kerk te begraven was ook hier in gebruik. Later werd het kerkhof rond de kerk in gebruik genomen.(inmiddels kerkplein)
De beenderenbakken(aan de buitenzijde tussen de steunberen in gemetseld) herinneren hier nog aan.
Men werd begraven met het hoofd naar het westen in afwachting van de wederkomst des Heeren-zodat, als HIJ komt, zij HEM direct zien.

In 1827 werd het begraven in de kerk verboden door koning Willem I, zodat het kerkhof(voorheen boomgaard van het weeshuis) aan de Julianalaan in gebruik is genomen.
Voortaan had het kerkvolk geen last meer van “rijke stinkerds”die voor in de kerk begraven lagen. In 1758 is de kerkvloer een meter verhoogd, zodat oude grafzerken van voor die tijd niet meer zichtbaar zijn. Zeshonderd nieuwe (arduin)stenen zijn toen in de kerk gelegd.

In het koor bevindt zich een grafkelder van een oud burgemeester de Pool. De kelder is van buiten bereikbaar. De ingang is dichtgemetseld.
In de hele kerk liggen zerken met namen. Bij de orgeltrap liggen o.a zerken van de Schinckels. Eén ervan is de bekende martelaar, die om des geloofswille verbrand is. Zijn as werd later in de kerk begraven. Ook orgelbouwer de Swart(van het Dom-orgel te Utrecht) ligt hier begraven. Hij heeft ook nog aan het (voormalig)orgel in Montfoort gewerkt.

weetjes
-Als u in de kerk rondloopt zult u het getal 3, 7 en 12 (of veelvouden ervan) regelmatig tegenkomen. Deze getallen vinden hun oorsprong in de Bijbel. Met de bouw van de kerk is hier rekening mee gehouden. (pilaren, ramen, lampjes enz.)
-De kerk is gebouwd in de vorm van een kruis, hetgeen ziet op het kruis van Christus.
-Het liturgisch centrum was vroeger in het koor van de kerk bij het altaar. Als de gemeente knielt gebeurt dat in de richting van Jeruzalem(het oosten), maar ook kon de priester vanuit het koor de hele kerk zonder geluidsinstallatie bepreken.
-In de kapel staat een oud uurwerk waarmee de torenklok werd gelijkgezet
-In de torenruimte zijn de gaten van de klokkentouwen nog zichtbaar
-In het koor liep vroeger een gootje naar het kerkhof. De overige wijn die niet meer te drinken was werd hierin uitgegoten op het kerkhof (Gods water over Gods akker laten lopen)
-door het ijzeren hek in het koor (bij de grafkelder) konden besmettelijke zieken de mis volgen zonder in de kerk te zijn
-de kerk wordt als bedehuis gebruikt door de Hervormde gemeente en de hersteld hervormde gemeente, zodat er elke zondag vier kerkdiensten plaatsvinden.

bron: de Grote of St Janskerk te Montfoort door A.C. Hellema

Deze site is voor het laatst bijgewerkt woensdag 25 februari 2015